UZUN ATLAMA
TAYFUN
AYGÜN
GİRİŞ:
Sporcunun yatay platformda koşarak kazandığı sürati, sıçrayıp dikeye aktarması işlemi uzun atlamanın özünü belirler. Uzun atlamada yatayda kazanılan sürat dikeye ancak bir sıçrama sonucu aktarılır. Günümüzde kullanılan beş çeşit uzun atlama tekniği vardır. Bunlar sırasıyla;
1)
Asılma teknik
(HANG)
2)Yelken teknik (SAİL)
3)Adımlama teknik (HITCH-KICK)
4)Karma teknik
5)Döngü teknik (ROTASYON)
Yukarıda vurgulanan bu beş teknikten günümüzde en çok kullanılanı asılma ve adımlama tekniğidir. Bu yazıda anlatılan tüm konular adımlama tekniğine yöneliktir. Ayrıca diğer dört tekniğe de kısa basit olarak değinilmiştir. Daima göz önünde bulundurulması ve unutulmaması gereken nokta bu beş tekniği koşu ve sıçrama bölümlerindeki özelliklerin aynı olmasıdır. Bir birbirlerinden ayrıldıkları noktalar uçuş anında havada yapılan hareketlerdir.
UZUN ATLAMANIN "L" MESAFESİ:
Jim HAY uzun atlamanın biyo mekanik analizini yaparken, sıçramadan düşüş noktasına kadar olan yatay mesafeyi L1, 12, L3 olarak ifade etmiştir (Şekil-1) (x). Buna göre yukarıdaki tüm verileri formül ize edersek aşağıdaki sonucu elde ederiz.
L (atlanılan uzunluk)=L1+L2+L3 (xx).
Gene J. HAY L1 sıçrama, L2 uçuş, L3 düşüş mesafesi olarak adlandırılmalıdır der (xxx).
L1: sıçrama anında, sıçrama tahtasının önü ile, vücut ağırlık merkezinin izdüşümü arasında kalan yatay mesafedir.
L2: sıçramadan,, düşüşe kadar ağırlık merkezinin havada kat ettiği yatay uzaklıktır.
L3: düşüşte vücut ağırlık merkezi ile topukların kuma değdiği noktalar arasında kalan yatay mesafedir.
Atlayış anında Lı'nın pozitif, sıfır, negatif olarak değerlendirilmesi çok önemlidir. Değerlendirilme yapılırken, sıçrama ayağının tahtaya basışı esas olarak alınmalıdır (Şekil-2 /a,b,c). Eğer ayak tahtanın önündeki çizgiye yakın olarak basmış ise ağırlık merkezinin izdüşümü tahtanın önünde olur (Şekil-2/a).. Bu durumda L1 pozitiftir. Eğer sıçrama ayağı tahtanın gerisindeki çizgiye yakın olarak basmış ise, ağırlık merkezinin izdüşümü tahtanın ön çizgisi üzerine gelecektir (Şekil-2/b). Bu
Şekil- 1. L1, L2, L3 mesafeleri
durumda L1 sıfırdır. Şayet sıçrama ayağı tahtanın çok gerisine basarsa ağırlık merkezinin izdüşümü tahtanın ön çizgisinin gerisinde kalır (Şekil-2/c). Bu durumda L1 negatif olur. L1 pozitif olarak 15-25 cm. arasındadır. L1'in şiddeti ise koşuya, sporcunun fiziki yapısına, sıçrama anındaki vücut pozisyonuna bağlıdır.
L2 iyi bir atlayışta toplam mesafenin % 85-90'ını kapsar. Uçuş anında vücut ağırlık merkezi parabolik bir yol takip eder. Bu paraboiik uçuş yolunun değerlendirilmesi dört şarta bağlıdır. Bunlar sırasıyla;
a-) Sıçramadaki ağırlık merkezinin yüksekliği,
b-) sıçramadaki sürat,
c-) sıçrama açısı,
d-) uçuş anında havanın rezistansı.
Bu dört maddenin geniş açıklamasını sıçrama ve uçuş bölümlerinde göreceğiz.
Şekil -2. Lı'in pozitif-sıfır-negatif olması.
x, xx, xxx, xxxx Jim HAY, Track and Field Coaching Manuel (edited by Vern Gambetta) part D The Jumps 18, page: 148, 149, 1981 İst printing. Printed in the U.S.A.
L3 mesafesinin şiddetini zemine düşüş anındaki vücut pozisyonu düşüşteki tekniksel hareketlilik, sıçramadaki açısal momentum, uçuş anında havada yapılan hareketler belirler. L3'ü etkileyen bu şartlar hakkında ayrıntılı bilgi sıçrama, uçuş ve düşüş bölümlerinde anlatılacaktır.
Şekil - 3. Sıçrama ayağının 0.12 sanayi zeminde kalması sonucu üst gövde alta oranla 60 cm öne gider.
İSTENMEYEN ÖNE DOĞRU ROTASYON:
Uzun atlamanın teorik olarak analizine geçmeden önce istenmeyen öne doğru rotasyon nedir?, nasıl oluşur? Ne gibi hataları beraberinde getirir? Nasıl önlenir? sorularını açıklamakta yarar görülmektedir. "Hareket halinde olan bir cismin hareketi eğer bir kenarından durdurulacak olunursa, cismin diğer kısmı artan bir süratle aynı yönde hareketine devam eder". Yani, sporcu koşarak kazandığı süratle, uzun atlama tahtasına bastığı an sıçrama ayağı alt vücudun hareketini frenlemiş olur. Yapılan deneylere göre uzun atlamada sıçrama ayağının zeminde 0.12 saniye kalması sonucu üst gövde alta oranla 60 cm. öne hareket eder (Şekil-3) (x).
Konuyu daha basit ve anlaşılır bir hale getirmek için aşağıda bir örnek veril-(x) By Tom Ecker. Dinamic of the Track and field pg: 56 42
mistir. Şekil-4/a'daki gibi iki eşit tahta parçalarını A noktalarından birer menteşe ile birbirlerine tutturalım. Daha sonra Y parçasından tutarak düzgün bir zemin üzerine hızla öne doğru hareket ettirip, birden durduralım (Şekil-4/b,c) x parçasının A noktasından artan bir süratle öne doğru hareket ederek Y üzerine kapandığını göreceğiz. Sıçramanın başlangıcında üst gövdenin alta oranla atlayış yönüne doğru hareket etmesine "öne doğru rotasyon" adı verilir. Sıçrama ile oluşan öne doğru rotasyon sporcu tarafından uçuş anında frenlenerek geciktirilemez ise, kum havuzuna düşüş istenilenin tam tersi olarak gerçekleşecektir. Bu da performansı olumsuz olarak etkileyecektir. Eğer sıçrama bölümünde sporcu kalça, gövde, omuz, ve kafayı aynı doğrultuda veya dik olarak tutarsa (Şekil-5) öne doğru rotasyon asgariye indirilir.
Şekil 4. Öne doğru rotasyonun oluşumuna örnek
Şekil – 5. Sıçramada öne doğru rotasyonun
asgariye indirilmesi
Hareket yukarıda anlatılanın tam tersi bir
şekilde gerçekleşirse öne doğru rotasyonu frenlemek imkansızlaşır. Bu durumda
sporcu zemini ne kadar kuvvetli ve süratli iterse itsin, üst gövdenin frontal
ekseni etrafında oluşan rotasyonu engelliyemeyecektir. Sonuç olarak ta vücut
ağırlık merkezinin havada çizdiği parabolik eğrinin uzunluğu kısa olacak ve
sporcu istenilenden daha erken yere düşecektir.